Hiç korkmadığınız bir şeyden zamanla nasıl korkar hale gelirsiniz? Fobiler nasıl oluşur? John Watson’un düzenlediği Küçük Albert Deneyi fobilerin ve korkuların koşullanma süreci ile olan ilişkisi konusunda bizlere ışık tutuyor.
Küçük Albert deneyi, 1920 yılında John Watson ve asistanı Rosalie Rayner tarafından düzenlenmiştir. Deney, Johns Hopkins Üniversitesi’nde gerçekleştirilmiştir. Watson fobilerin koşullanma süreci ile öğrenildiğine inanmıştır ve bunu kanıtlamak amacıyla asistanı Rosalie Rayner ile birlikte Küçük Albert deneyini düzenlemiştir.
Watson’un bu deneyi gerçekleştirmesinin amacı “Korku doğuştan mı gelir yoksa sonradan edinilen bir refleks midir?” sorusuna cevap bulmaktır. Watson’un yaklaşımına örnek vermek gerekirse bir çocuğun hastaneye gittiğini ve iğne yapılırken canının çok yandığını düşünelim; çocuk iğnenin acısı ile hastaneyi ilişkilendirebilir ve hastaneden korkmaya başlayabilir. Veya iğnenin acısı ile hemşireyi ilişkilendirebilir ve hemşireyi her gördüğünde kaçmaya çalışabilir. “İnsanların korkulara koşullandığını veya korkuları öğrendiğini düşünmek kolaydır: Bir çocuğun diş hekiminden korkması, bir köpeğin rulo şeklindeki gazeteden korkması veya geçmişte köpek saldırmış bir kişinin köpeklerden korkması. Ancak diğer duygular da koşullanabilir.”
Korkunun Doğumu
Küçük Albert deneyinde, Albert adında bebek, denek olarak kullanmıştır. “Watson öğrenmenin bitişiklik ve tekrar yolu ile oluştuğu görüşünü ispatlamak amacıyla Albert isimli 11 aylık bir çocuk ile bir çalışma yapmıştır.”
Deneye başlamadan önce Küçük Albert’e sırasıyla beyaz fare, tavşan, yanan kağıt parçaları, köpek, maymun, peruk, maske gibi nesneler gösterilirmiştir ve Küçük Albert’in bu nesne ve hayvanlara karşı tepkisi incelenmiştir. Albert, gördüğü hiçbir hayvan ya da nesneye karşı korku göstermemiş ve hatta hayvanları sevmeye çalışmıştır.
Daha sonra Albert içinde sadece bez yatağın olduğu boş bir odaya götürülmüştür. Watson ve asistanı odadan çıkmış ve Albert’i yalnız bırakmışlardır. Odada yalnız kalan Albert’in yanına önce beyaz laboratuvar faresi götürmüşlerdir. Albert fareden korkmamış aksine onu sevmeye çalışmıştır. Fakat daha sonra Albert fareye her dokunmaya çalıştığında iki demir çubuğu birbirine vurarak rahatsız edici sesler çıkarılmıştır. Albert seslerden rahatsız olmuş ve ağlamaya başlamıştır. Bu işlem birkaç kez tekrar edilmiş ve Küçük Albert fareyi her gördüğünde korkup, ağlamaya başlamıştır. Yani Albert, fare ile onu rahatsız eden korkutucu sesi ilişkilendirmiştir.
Fakat daha sonra Albert fareye her dokunmaya çalıştığında iki demir çubuğu birbirine vurarak rahatsız edici sesler çıkarılmıştır.”
Watson ve Rayner deneyin başka tüylü objelerle tekrarlamışlardır. Örneğin, Albert’in yanına beyaz fareden sonra bir tavşan getirilmiştir. Aynı beyaz farede yaptıkları gibi küçük Albert tavşana her dokunmaya çalıştığında rahatsız edici ses çıkarılmıştır. Albert aynı tepkiyi burada da göstermiş ve ürkütücü sesi her duyduğunda korkup, ağlamıştır. Bu işlem birkaç kez tekrarlandıktan sonra Albert tavşanı her gördüğünde korkup, ağlamaya başlamıştır. Yani Albert, tavşan ile onu rahatsız eden ve ürküten sesi ilişkilendirmiştir.
Albert daha sonra herhangi bir ses duymasa da yanına getirilen tüm tüylü hayvanlardan korkmuş ve ağlamaya başlamıştır. Yani Albert, yüksek, rahatsız eden sesi tüylü hayvanlarla ilişkilendirmiştir. “Daha sonraları Albert fare korkusunu beyaz nesnelere genellemiş, beyaz bir tavşan, beyaz sakallı birisini hatta beyaz renkli bir kürk manto gördüğünde bile ağlamıştır.”
Watson bu deney sayesinde, Küçük Albert’i başta hiç korkmadığı tüylü hayvanlardan zamanla korkutmayı başarmıştır. Koşullu duygusal tepkinin örnekleri hayatımızın birçok yerinde görülmektedir. “Fobilerin öğrenilmesi, koşullu duygusal tepki (CER) olarak adlandırılan belli bir klasik koşullama türünün çok iyi bir örneğidir. Koşullu duygusal tepkiler klasik koşullamanın en kolay gerçekleştirilen öğrenme şekillerinden biridir ve yaşamlarımız bunlarla doludur.”
Watson bu deney sayesinde, küçük Albert’i başta hiç korkmadığı tüylü hayvanlardan zamanla korkutmayı başarmıştır.”
Deney sonucunda küçük Albert artık tüylü hayvanlara karşı korkulu bir şekilde yaklaşmıştır. Deney sonrasında, denek olarak kullanılan bebeğin adının aslında Albert olmadığı anlaşılmıştır ve 6 yaşında beyninde su toplanması nedeniyle hayatını kaybettiği öğrenilmiştir.
Küçük Albert’e Ne Oldu?
Watson’un yapmış olduğu bu deney türünün en iyi örneklerinden biri olmuş ve bu deneyde kişilerin fobileri nasıl öğrendiği konusunda net bir sonuç elde etmiştir. “Davranışçılığın kurucusu sayılan John Watson‟un Küçük Albert deneyi etik açıdan ve birçok sebepten eleştirilmiş, ancak her şeye rağmen davranışsal psikologların, Watson ve onun Küçük Albert deneyinin sonuçlarından önemli birçok şey elde ettiği belirtilmektedir.”
Watson’ın öğrencilerinden olan Mary Cover Jones, Watson’ın yapmış olduğu Küçük Albert deneyini Küçük Peter adlı başka bir çocukta tekrarlamıştır. Başta Peter’i beyaz bir tavşandan korkmaya koşullandırmış ve “daha sonra, Peter’a gerçekten sevdiği bir şeyi yerken beyaz tavşanın uzaktan gösterildiği bir karşıt koşullama süreci başlatmıştır.” Peter’in yiyecekten aldığı haz ve keyif uzaktan gösterilen beyaz tavşana duyulan korkuyu bastırmıştır. Zamanla tavşan biraz daha öne getirilerek bu durum tekrarlanmış ve sonucunda Watson’un düzenlemiş olduğu Küçük Albert deneyinden farklı olarak, bebek eskisi gibi tavşandan korkmadığı haline geri döndürülmüştür.
Watson’ın öğrencilerinden olan Mary Cover Jones, Watson’ın yapmış olduğu Küçük Albert deneyini Küçük Peter adlı başka bir çocukta tekrarlamıştır.”
Leave a Reply